Mooiere tuinen door waterinfiltratie

Als professional word je steeds vaker geconfronteerd met onbewerkbaar terrein door een teveel aan regen, en aan moeilijkheden bij zaai- en plantwerken door droogte. Het zorgt voor ergernis bij uw klant, wegens een uitgestelde oplevering van zijn tuin. En als na realisatie dan nog eens plassen blijven staan, klopt hij gegarandeerd weer aan met flink wat ergernis. Idem wanneer planten hun bladeren laten hangen en gras geel kleurt. Het nieuwe weer zorgt voor problemen. Tenzij u mee bent in het nieuwe denken, en inzet op sponstuinen. 

Sponstuin en jardin-éponge zijn voor België nieuwe begrippen. In Groot-Brittannië noemen ze dit soort tuinen raingardens. Vertaal dat niet letterlijk. Wie wil er een regentuin? Dat voelt nat aan. Sponstuin laat trouwens beter verstaan waarover het gaat: een tuin die fungeert als spons, die water opneemt wanneer het er is, en vasthoudt tot planten en natuur er nood aan hebben. 

Als tuinaannemer denkt u daarbij onmiddellijk aan het gebruik van polymeren. Die werken inderdaad als minisponsjes. Per 100 gram product kunnen ze gemakkelijk één emmer of acht liter water bufferen en later weer vrijgeven, keer na keer, en dat jarenlang. Blijf ze zeker gebruiken om gazon, groentapijt en borders sterk te maken tegen droogte en water vlotter te laten infiltreren en absorberen. 

Een sponstuin is echter veel meer dan polymeren. Hij wil namelijk alle regenwater dat op het bouwperceel valt opnemen. Ook het water dat op inrit, terras en andere verharding en zelfs woning en bijgebouwen terechtkomt. Alleen zo lossen we de vocht- en droogteproblemen op, van uw klant en bij uitbreiding van de natuur in een zelfs verre omgeving. Het regenwater dat je laat indringen in de grond gaat namelijk dieper dan de actieve wortelzone van planten. Het sijpelt ver door en vult zelfs de voorraad grondwater aan. En daar is hoge nood aan. 

Begin februari 2023 wees de Vlaamse Milieumaatschappij, VMM, er nog maar eens op dat in bijna de helft van haar meetpunten de grondwatertafel laag tot zeer laag staat. Toegegeven, het is al een verbetering ten opzichte van enkele maanden eerder, maar het is voornamelijk te danken aan de overvloedige, zeg zelfs extreme neerslag in december 2022 en januari 2023. Er viel toen respectievelijk 110 en 91 liter water, in plaats van de normale 87 en 75 liter (bron meteo.be). Er blijft dus bij te benen! Onze tuinen en de natuur rekenen daarop.

Een voldoende hoog grondwaterniveau helpt hen namelijk gezond droogteperiodes te doorstaan. Via capillaire werking enerzijds, en het tot diep in de grond dringen van wortels en hun spontane zuigkracht anderzijds, vinden ze elkaar. Tenminste, als de grond een geode bodemstructuur heeft en niet verdicht is tijdens bijvoorbeeld bouwwerken. Maar dat lost u natuurlijk vakbekwaam op door inwerken van bodemverbeteringsmiddelen en niet kerende grondbewerking. 

Overtuig uw klant dus om zijn tuin zo watervriendelijk mogelijk in te richten. De meest verregaande manier is vanzelfsprekend alle verhardingen te bannen. U en ik beseffen dat dit een grote stap te ver is. Uw klant wil een oprit naar de garage of carport, een tuinpad tot aan de voordeur of tuinberging, en natuurlijk een comfortabel terras, mogelijk zelfs twee of meer. Daar is niets op tegen! En ja, het kan nog steeds in traditionele materialen. 

Laat het water dat erop terechtkomt echter niet richting riolering stromen. Dan is het weg uit de tuin, weg van de planten die er nood aan hebben, en zelfs weg van de grondwaterreserve. Geef straatstenen of tegels liever een helling richting groen en voorzie in dat groen een comfortabel grote uitloop- of infiltratiezone. Maak er zware grond eventueel beter waterontvankelijk door het inwerken van zand en ander grofkorrelig materiaal. Is in een bestaande tuin al een afvoergoot of slokker? Installeer een infiltratiekrat als alternatief voor riolering. 

Staat uw klant open voor een nog groenere oplossing, stel hem/haar dan voor te kiezen voor waterpasserende of waterdoorlatende verharding. Waterpasserend functioneert via open voegen, waterdoorlatend is materiaal waar het water zo doorheen stroomt. Aan u om het meest passende materiaal voor te stellen, van betonproduct tot kleiklinker, van keramische, natuursteen- of betontegels tot hout- en composietplanken.

Voorwaarde voor een succesrijk, tuin- en natuurvriendelijk laten wegvloeien van het regenwater is vanzelfsprekend dat ook de fundering in gelijke of zelfs grotere mate waterdoorlatend is. Gebruik dus geen beton of zandcement, maar grofkorrelig materiaal dat veel open ruimte laat én stevigheid van de verharding garandeert. 

Grasdallen of -tegels kunnen natuurlijk ook. Zij het dat u gras niet te letterlijk moet nemen. In plaats van de open ruimten met een teeltsubstraat en groen te vullen, kan dat – met zelfs nog betere waterdoorlatende eigenschappen – met grind of keitjes. En dat laatste brengt ons natuurlijk ook bij inritten en tuinpaden in keitjes of grind die gefixeerd zitten in stabilisatieplaten. 

Verwaarloos in het creëren van een nieuwe waterbalans zeker niet de oppervlakte dak, hellend of plat, van woning en elk bijgebouw op het perceel. Elke vierkante meter in België vangt per jaar 910 liter water (bron Klimaatatlas KMI). Wellicht wordt een gedeelte daarvan opgevangen in een regenwaterreservoir en gebruikt als spoelwater in toiletten, plas en was. In Vlaanderen is het inpassen van een regenwaterreservoir – hemelwaterreservoir wordt het ook genoemd – trouwens verplicht bij nieuwbouw- en verbouwingswerken. 

Toch blijft er een overschot aan water of dakdelen waarvan het water niet wordt opgevangen. Suggereer uw klant het op de meest passende manier in de tuin zijn weg te laten vinden. Het laten terechtkomen in een (zwem-)vijver hoort daar niet bij. Tenminste, niet vanuit het doel dat een sponstuin voor ogen heeft. Het water wordt er namelijk gevangen in een waterdichte kuip. Het kan dus niet richting tuinplanten of grondwaterreserve, het kan alleen maar verdampen. 

Een poel (een vijver zonder waterdichting) of een buienborder (een wadi maar dan op tuinniveau en dus beplant) zijn betere oplossingen. Met een poel creëer je bovendien een stukje natuur in de tuin, met een regelrechte uitnodiging voor heel wat amfibieën, libellen en andere insecten en in hun kielzog tuinvogels. Nadeel is echter dat een goede poel ongeveer 70 cm diep moet zijn en dus behalve tijdens extreem lange droogteperiodes water blijft houden. Dat is gevaarlijk voor kinderen en huisdieren.

Een buienborder is daarmee voor de meeste van uw klanten een beter aanbod. Een goede buienborder laat namelijk alle water dat erin terechtkomt op maximaal enkele uren infiltreren. Het water heeft een groter oppervlak ter beschikking en blijft in regel verborgen tussen en onder planten. Op klei- en leemgrond kan het echter nodig zijn om de infiltratiecapaciteit te verbeteren, als u niet wilt dat de buienborder extreem groot moet zijn om veel water te bergen. Speel echter steeds op veilig en installeer toch een overloop die terechtkomt in een infiltratiekrat of – als het echt niet anders kan – afvoert naar de riolering. 

Het water trager laten toekomen in de buienborder is eigenlijk nog beter. Grijp in op de daksituatie. Dat kan door middel van een groendak met een voldoende dikke substraatlaag of een draineerplaat met retentiecapaciteit. U remt daarmee 40 tot zelfs 100% van de neerslag tijdens een regenbui. 

Groendaken zijn trouwens om nog een andere reden erg belangrijk in een tuinconcept. Ze zetten zwarte daken in het groen en laten zo toe om vanuit bovenverdiepingen op planten uit te kijken. Daarmee zijn ze een voorspel op het heuse tuingebeuren. Ook dragen ze bij tot het koelend vermogen van de tuin. Het is een argument waarvoor uw klanten openstaan. Naast water en droogte, zijn en blijven klimaat en ecologie hun grote zorg, alleen willen ze dat alles in een tuin die hen op het lijf geschreven is. Met een sponstuin maakt u die combinatie voor hen mogelijk. 

Meer informatie en tips? Zakboek voor de sponstuin/Manuel pratique du jardin-éponge, een tuin die afrekent met de problemen van steeds langere periodes van droogte en extreem hete dagen afgewisseld met momenten van overvloedige regen. 

Zakboek voor de sponstuin, ISBN 9789401489928 en Manuel pratique du jardin-éponge, EAN 9789401489942 (Marc Verachtert en Bart Verelst, 22,99 euro, 176 blz., Paperback, uitgave Lannoo.Ook als e-boek beschikbaar)