Groenprofessionals kunnen verwoestende uitbraak helpen voorkomen

Wie  in zijn tuin of buurt een onbekende plantenziekte of -plaag spot, kan de ziekmaker vanaf nu identificeren en melden in de nieuwe applicatie Beware&Note op de website waarnemingen.be. Het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO), het Proefcentrum voor Sierteelt (PCS) en Natuurpunt Studie hopen op die manier burgers, wetenschappers en professionelen in te schakelen voor de bescherming van ons groen tegen uitheemse ziekten en plagen. 

Een plantenziekte of -pathogeen wordt als quarantaineorganisme (of Q-organisme) gebrandmerkt wanneer het door de EU-wetgeving als schadelijk wordt beschouwd voor de plantengezondheid. Deze Q-organismen komen van nature niet voor in de EU, of slechts in bepaalde gebieden, en hun verspreiding via handel naar andere gebieden kan grote economische en ecologische schade veroorzaken. Het beleid doet dan ook zijn best om de introductie en verdere verspreiding van dergelijke organismen te voorkomen. Eén van de acties in het kader van deze preventie, is de melding van (verdachte) insleep. 

ILVO, PCS en Natuurpunt vragen nu hulp van natuurvrijwilligers, maar ook van tuinliefhebbers, studenten, wetenschappers, groenprofessionals en professionals in de land-, tuin- en bosbouw om dit proces te versnellen. Zij kunnen van het waarschuwingssysteem Beware&Note gebruikmaken om op te zoeken wat ze denken gezien te hebben. Dankzij de nieuwe online tool (www.waarnemingen.be/species/Q-organismen) kunnen deze Q-organismen snel en gemakkelijk geïdentificeerd en gemeld worden. Op die manier kunnen de bevoegde overheden en beheerders van bos-, natuur-, land- en tuinbouwgebieden en -percelen sneller tot actie overgaan. 

Dat meldingen door particulieren over verdachte organismen van onschatbare waarde zijn, bleek al: in 2006 deed een bonsailiefhebber melding van een eigenaardige kever die hij gevonden had op een bonsaiboompje in Geraardsbergen. Het bleek al snel dat het om een Oost-Aziatische boktor ging, een uitheemse kever die grote schade kan toebrengen aan allerlei loofbomen. Die was samen met de boom uit Azië geïmporteerd. Kever en boom werden in quarantaine geplaatst, en er werden gelukkig geen andere eieren of larven gevonden. In Nederland moesten in 2007 en 2009 in totaal zo’n 270.000 planten vernietigd worden na uitbraak van een gelijkaardige Aziatische boktorsoort in woonwijken. Door de snelle reflex van die man uit Geraardsbergen is dus heel wat leed voorkomen.

Soms wordt een ziektebeeld veroorzaakt door een combinatie van ziekteverwekkers, zoals de duizendkankerziekte op walnoten. De combinatie van een minuscuul schorskevertje (Pityophthorus juglandis) als vector en een schimmel (Geosmithia morbida) zijn de schuldigen. De larfjes van de schorskever dragen de schimmel op hun huid mee, en door het graven in de takken van de walnotenboom, wordt de schimmel door de boom verspreid. Elk apart zijn deze organismen niet schadelijk, maar in combinatie kunnen ze een gezonde, volwassen boom in drie, vier jaar doen afsterven. In onze regio is Juglans regia, de gewone walnoot of okkernoot, het meest voorkomend. Een uitbraak van duizendkankerziekte in Vlaanderen zou tot gevolg kunnen hebben dat een groot deel van deze bomen afsterft of verwijderd moet worden. Denk maar aan de uitbraak van de iepenziekte in de jaren 30 van de vorige eeuw en opnieuw in de jaren ’00, waarbij zo’n 60% van de iepen afstierf.   

Stel, u treft tijdens een wandeling naaldbomen aan met uitdrogingsverschijnselen en paddenstoelen op de stam. U meldt zich aan op Beware&Note en filtert de databank voor schadelijke organismen op naaldbomen (‘Coniferous trees’).

U krijgt twee suggesties, en denkt dat het om de zeer toepasselijk genaamde schimmel “dennenmoordenaar” (Heterobasidion irregulare) gaat. Op de bijhorende fiches (onder de knop ‘Identificatie’) vindt u uitleg over onder meer de symptomen die deze schimmel veroorzaakt en een lijst van plantensoorten die geïnfecteerd kunnen worden. Wanneer u na deze uitleg inderdaad overtuigd bent dat het om de dennenmoordenaar gaat, meldt u met een eenvoudige druk op de knop ‘Ik heb deze soort gezien!’ dat u deze soort gespot hebt, en kan u een foto meesturen voor controle door een expert van ILVO of Natuurpunt. Als u dat wil, wordt u verder op de hoogte gehouden van de waarneming. Elke gebruiker kan namelijk aanduiden in welke teelten en regio’s hij geïnteresseerd is, om meldingen te krijgen wanneer er een Q-organisme in die regio gevonden wordt (via www.waarnemingen.be/species/Q-organismen/alerts/). 

Wanneer een melding wordt gedaan, wordt deze doorgestuurd naar experten bij het ILVO. Indien niet zeker is of op de ingezonden foto een Q-organisme te zien is, wordt ter plekke nog een staal genomen. Het is pas als de experts zeker zijn van de identificatie, dat het Federaal Voedselagentschap FAVV samen met de eigenaar of beheerder van het geïnfecteerde groen beslist welke maatregelen genomen moeten worden. Dat kan gaan van het kappen van bomen tot het vernietigen van alle gewassen binnen een bepaalde perimeter. Omdat deze noodmaatregelen vrij ingrijpend kunnen zijn, is het cruciaal dat elke melding van een Q-organisme op echtheid wordt onderzocht, en dat pas na verificatie door de experts en goedkeuring van de autoriteiten verdere stappen ondernomen worden.