Groendaken en daktuinen vergen grondige studie en aanpak

Elke extra vierkante meter groen komt de natuur, het klimaat en de algehele leefbaarheid ten goede. Vanuit die overtuiging investeren bedrijven en particulieren, maar ook lokale overheden sinds enkele jaren steeds meer in groendaken en daktuinen. In principe is vandaag alles mogelijk, van het meest eenvoudige sedumdak tot een volwaardig dakpark met bomen, wandelpaden en waterpartijen. Toch zijn ontwerp, aanleg en onderhoud niet zomaar vergelijkbaar met dat van een klassieke tuin. Enkele aandachtspunten.

Groendaken bestaan in uiteenlopende soorten en maten, met het onderscheid tussen intensieve en extensieve groendaken als meest gekende. Bij particulieren vielen lange tijd vooral de extensieve exemplaren in de smaak, bestaande uit vegetaties die in grote mate zichzelf in stand kunnen houden, maar onder invloed van een groeiend aantal prestigeprojecten met intensieve groendaken leren vandaag ook steeds meer mensen de zogeheten daktuin kennen. Daarin wordt gebruikgemaakt van een grotere variatie van beplantingen, inclusief heesters en meerstammigen, en worden eventueel zelfs terrassen, paden en andere klassieke tuinelementen aangelegd. 

Ongeacht het type, zijn er aan elk groendak een aantal specifieke voordelen verbonden. Het eerste is de positieve impact op de biodiversiteit. Extra groene oppervlakte creëert extra mogelijkheden voor zowel flora als fauna, en ook op het meest eenvoudige extensieve groendak kunnen bij- en vlindervriendelijke kruiden en bloemen floreren. Andere belangrijke ecologische voordelen van groendaken zijn de binding van fijn stof en CO², en de reductie van het hitte-eilandeffect in verstedelijkte gebieden. 

Uiterst actueel is dan weer de rol van groendaken in een ecologisch waterbeheer. Regenwater dat anders rechtstreeks van het dakoppervlak de riolering instroomt, wordt middels een groendak gebufferd: eerst wordt het opgeslagen in het substraat en de systeemopbouw, om pas nadien vertraagd aan de riolering, een regenwaterput, infiltratievoorziening of zelfs andere systemen afgegeven te worden.

Vanuit klimaatoptiek alleen al zijn er met andere woorden redenen genoeg om zoveel mogelijk beschikbare dakoppervlakte een groene invulling te geven. Maar er zijn nog andere positieve effecten. Zo vormt een groendak een extra beschermlaag bovenop de dakafdichting, waarmee bijvoorbeeld de schadelijke invloed van uv A-straling of hagelbuien beperkt en de levensduur dus verlengd wordt.

Een eerder subjectief, doch daarom niet te onderschatten voordeel, tot slot, is het positief effect op de leefbaarheid van steden, zowel door de toevoeging van groen als de winst in nuttige oppervlakte. 

In principe kan op quasi elk dak, inclusief hellende exemplaren, een groendak aangelegd worden. Er geldt slechts één noodzakelijke voorwaarde: de draagkracht. Met uitzondering van enkele speciale, lichtgewicht systemen geldt een draagkracht van 100 kg/m2 als het minimum voor een extensief groendak. Heeft de klant zijn zinnen gezet op een volwaardige daktuin? Dan loopt het verzadigd gewicht – afhankelijk van de voorziene aanleg en beplantingen – al snel op tot 500, 800 of zelfs 1.000 kg/m2. Alvorens over te gaan tot ontwerp en aanleg is het dan ook essentieel om zich ervan te vergewissen dat het dak dergelijke gewichten op lange termijn kan torsen. Raadpleeg voor bouwtechnische analyses, zeker bij veeleisende projecten, een bouwkundig ingenieur of een andere gespecialiseerde partner.

Idealiter krijgt ook de dakdichting voor de aanleg een grondige inspectie. Is ze niet intact of al in dergelijke mate verouderd dat er in de komende vijf à tien jaar problemen verwacht kunnen worden, dan heeft het weinig zin om met de werken te starten. Eens geplaatst, is het immers erg moeilijk en bijgevolg duur om lekken of andere problemen onder het groendak te verhelpen. Wie zelf onvoldoende bekend is met de risicopunten, kan het dak best door een dakdekker onder de loep laten nemen. Is er ergens een probleem? Laat de dakdichting dan uiteraard eerst herstellen.

Gezien het brede spectrum aan mogelijkheden, is het verleidelijk om te stellen dat de aanleg van een groendak of daktuin ‘gewoon’ een tuinproject in de hoogte is. Zo gewoon is die extra hoogte evenwel niet. 

Ten eerste zijn er praktische implicaties. Je moet verticaal transport organiseren om alle materialen tot op het dak te brengen, en in de planning is er vaak minder flexibiliteit dan bij een klassiek tuinproject.

Ten tweede vergt werken op hoogte extra veiligheidsmaatregelen, inclusief de voorziening van valbeveiliging en aangepaste PBM’s. Op grotere werven geldt tevens een registratieplicht.

Bij grotere projecten moet je ook rekening houden met extra brandnormen, die onder meer steriele zones voorschrijven. Op vandaag worden zij veelal ingevuld met grind, maar zowel het WTCB als de Belgische Federatie voor Dak- en Gevelgroen onderzoeken mogelijke alternatieven.

Een aandachtspunt dat al in ontwerpfase regeert, tot slot, is de natuurlijke situatie op het dak. Dat gaat om de dikte en samenstelling van het substraat enerzijds, en om de in regel extremere klimatologische omstandigheden anderzijds. Zij bepalen uiteindelijk welke planten wel of niet op het dak kunnen gedijen, en dat is lang niet altijd te vergelijken met de beplantingen die het acht meter lager, in volle grond, goed doen. Zeker bij intensieve groendaken en daktuinen vergt de keuze specifieke ervaring en expertise, die indien nodig ook bij diverse fabrikanten beschikbaar is.

De beplanting is slechts de afwerking van het groendak. Daaronder bevindt zich een volledig systeem, bestaande uit onder meer het substraat en de drainagelaag. Teneinde een kwalitatief en duurzaam groendak af te leveren, moet die opbouw aan een aantal minimumvoorwaarden voldoen. 

Wat het substraat betreft, is de samenstelling een eerste aandachtspunt. Het spreekt voor zich dat het organisch materiaal aangepast moet zijn aan de voorziene beplanting, maar ook moet erover gewaakt worden dat er geen gecontamineerde substraten of additieven gebruikt worden. Bij Duitse fabrikanten wordt de kwaliteit van het substraat gestaafd met het FLL-label. In België werkt de Federatie voor Dak- en Gevelgroen aan een vergelijkbaar kwaliteitslabel. Diezelfde federatie schrijft daarnaast een minimum substraatdikte van 6 centimeter, idealiter 8 centimeter, voor, in combinatie met een waterbufferingscapaciteit van 35 liter/m2. Dat moet ervoor zorgen dat groendaken ook in periodes van langdurige droogte niet zomaar verdorren.

Om verzuring van het systeem op termijn tegen te gaan, is het verder belangrijk dat er ruimte is voor luchtcirculatie. Er zijn verschillende drainagecomponenten op de markt die naast drainage en retentie ook in deze functie voorzien.

Elk natuurlijk systeem moet gevoed worden. Het onderhoud van een extensief groendak is inderdaad minimaal, maar een jaarlijkse mestbeurt is bijvoorbeeld wel nodig.

Bij intensieve groendaken zijn vooral de eerste twee jaar, wanneer het systeem nog letterlijk tot wasdom moet komen, doorslaggevend. Nadien volstaat in principe een twee- tot driejaarlijks instandhoudingsonderhoud, al hangt alles natuurlijk af van het specifieke ontwerp. Zijn er gazonzones voorzien, dan zullen die in de zomer bijvoorbeeld ook regelmatig gemaaid moeten worden. 

Hoe dan ook is het van groot belang de juiste planten en kruiden te bewaren, en problematische soorten te verwijderen. Acacia, bijvoorbeeld, heeft een dermate agressief wortelgestel dat het in staat is om zich zelfs door de dakdichting heen te boren, en moet met andere woorden altijd verwijderd worden. Kortom, ook onderhoud vergt het een duidelijke inzicht in het ecosysteem dat zich bovenop het dak ontwikkelt.