Ongeveer 90% van de bacteriën is er te vinden in sessiele (zittende) gemeenschappen op oppervlakken van wanden, planten en filtermaterialen. Dus onder de vorm van biofilms.

Biofilms komen voor in vrijwel elke omgeving op aarde die contact heeft met water. Ze vormen zich op zowel weefsel als vaste en vloeibare oppervlakken. Gekende voorbeelden zijn een gladde laag op de douchevloer, een slijmerige aanslag in een waterleiding en de laag op onze tanden. Micro-organismen kunnen zich door middel van biofilmvorming aanpassen aan de omgeving en zo overleven wanneer dat alleen niet zou lukken. Boven 60°C vormt zich geen biofilm. Vooral tussen 25 en 40°C kan zich gemakkelijk en snel een biofilm vormen.

In de vijver ontstaat biofilm doordat losse micro-organismen zich hechten aan bijvoorbeeld een wand of een leiding. Met behulp van ‘slijm’ leggen de losse cellen contact met elkaar en zo worden er verschillende lagen gevormd. Zo kan de biofilm beter weerstand bieden aan bijvoorbeeld de stroming van het water. 

Een biofilm is een complex geheel dat niet alleen bacteriën maar ook algen, protozoa en andere micro-organismen kan bevatten. Het geheel voelt glibberig en glad aan. Dat komt door de extra cellulaire matrix bestaand uit een combinatie van eiwitten, polysacchariden en andere stoffen. Er ontstaat een ingewikkelde structuur met kanalen, poriën en slijm, waar de afvalstoffen van de één de voeding voor de ander worden. 

Men kan een biofilm bekijken als een minibos, waarbij iedere soort haar eigen taak heeft. Aan de buitenkant van de biofilm breidt het bos zich uit. Cellen laten ook los en worden meegevoerd door het water. Zo verspreidt de biofilm zich door de vijver.

Vooral: zich vermenigvuldigen. Als een biofilm ongestoord zijn gang kan gaan en met rust wordt gelaten, zal die steeds verder in grootte toenemen.

Voorts: het water zuiveren. De biofilm van de vijver bevat de nuttige bacteriën die afval omzetten in bruikbare stoffen. Bijvoorbeeld de bacteriën die het giftige ammonium omvormen tot het minder giftige nitriet, en de bacteriën die dit nitriet omvormen tot niet giftig nitraat, dat dan weer door de planten opgenomen wordt. De biologische werking van filters is gebaseerd op de biofilm die leeft op de filtersubstraten.

In Duitstalige landen zoals Oostenrijk worden soms ook (vooral grote) zwemvijvers aangelegd met stilstaand of bijna stilstaand water. De basis van de filterwerking is hier sedimentatie: een natuurlijk proces dat in de natuur voorkomt in ondiepe meren. Er worden bij deze zwemvijvers bewust diepwaterzones voorzien die niet beroerd worden. Ze zijn bedoeld voor de bezinking.

De bij ons aangelegde zwemvijvers zijn zowat allemaal gebaseerd op het zuiveringsprincipe van rivieren uit het middelgebergte, dus stromend water. De basis van de filterwerking is hier de vorming van biofilm. Hier worden geen zones voorzien voor bezinking. Elk stuk van de zwemvijver is bereikbaar voor onderhoud.

De biofilm in de moeraszone en op de filtermaterialen: die moet er zijn, anders hebben we geen biologische reiniging. Niemand zal daar problemen over maken.

De biofilm in het zwemgedeelte: die is even nuttig, maar daar kan men wel ‘moeilijk’ over gaan doen. Biofilm die groeit op de trap van de vijver zorgt daar voor glibberigheid. Men kan erop uitglijden.

De biofilm die groeit op de bodem en wanden van de zwemvijver zorgt in een aantal gevallen voor een zekere vlekkerigheid. Op zwarte folie zoals EPDM zijn die vlekken meestal minder zichtbaar, ze zorgen voor een soort marmer-effect, wat zelfs mooi kan zijn. Op licht gekleurde folies vallen ze vaak op. Een esthetisch probleem, dus.

De biofilms kunnen de ondergrond waarop ze zitten aantasten, onder andere doordat biofilms zuren produceren. In onze mond resulteert de zuurvorming door de bacteriën in gaatjes in onze tanden. Sommige biofilms kunnen zelfs roestvast staal aantasten. 

Degelijke vijverfolie is bestand tegen zuren en bacteriën. Wel is het verstandig om het oppervlak van de wanden van de vijver regelmatig visueel te inspecteren. Overdreven biofilm en ‘raar uitziende’ biofilm kunnen een teken zijn dat er iets scheelt met de zwemvijver: de biofilm kan een slechte samenstelling hebben, er kunnen schimmels bij zitten, of overdreven veel koper, of andere. In te dikke biofilm gaan meer anaerobe bacteriën groeien…

Een goede biofilm is dun en weinig zichtbaar. Hij bestaat uit meerdere gewenste micro-organismen die ‘samenwerken’ en het water zuiveren.  

Een goede biofilm wordt dun gehouden door mechanische reiniging van de wanden van de zwemvijver. Het is belangrijk dat al de oppervlaktes goed bereikbaar zijn en regelmatig onderhouden worden. Dat doet men met een borstel op een stevige steel, een vijverstofzuiger of een voor zwemvijvers geschikte robotstofzuiger (zoals de Dolphin Bio Suction).

Een goede biofilm voor een zwemvijver bevat minstens zes verschillende bacteriën. Daarom is het verstandig regelmatig een bacteriepreparaat toe te voegen (zoals Bactopool van IchiPond).

Een goede biofilm leeft in water met een correcte samenstelling. Wanneer biofilm er ‘anders dan normaal’ uitziet, is het verstandig de waterwaarden te controleren en de goede werking en instellingen van apparaten te checken.