Waarom openbaar groen essentieel is voor besturen

Waar parken en groenstroken vroeger strak gemaaid werden, wint een wildere, meer diverse aanpak terrein. Maar wat betekent dat voor het beheer en de keuze van planten? GreenPro sprak met Hans Druart, landschapsarchitect, docent landschapsarchitectuur aan KASK-HOGENT en creatief directeur bij ontwerpbureau OMGEVING, en met Eveline Vekemans, tuin- en landschapsarchitecte namens De Bloeimeesters – een coöperatie van beplantingsdeskundigen die hun krachten en kennis bundelen.

Het ontwerp van publieke ruimte, zoals een park, verschilt fundamenteel van dat van een tuin, legt Hans Druart van OMGEVING uit: “In een tuin kies je beplanting voor gepassioneerde mensen met (meestal) groene vingers. In de publieke ruimte moet het ontwerp vaak beheersarm zijn, met zo weinig mogelijk middelen te onderhouden. De ambities zijn torenhoog, maar de budgetten voor beheer volgen vandaag niet altijd. Besturen moeten vaak besparen, en willen dat de beplanting op lange termijn en met beperkt onderhoud mooi blijft. Daarom kijken we waar we willen staan over vijf, tien of zelfs vijftig jaar, en passen het beplantingsplan – of beter gezegd: de beplantingsstrategie – daarop aan.”

Eveline Vekemans, die zich met Bloesem en De Bloeimeesters toelegt op de openbare ruimte en levendige, toekomstgerichte tuinen, vult aan: “Ik ben blij dat ik met Hans rond de tafel zit. Zijn bureau heeft het kaliber om echt verandering te brengen in hoe we beplanting aanpakken in de openbare ruimte. Met hun ervaring en statuut kunnen zij opdrachtgevers gemakkelijker overtuigen van het belang van goede beplanting. Die is niet alleen esthetisch belangrijk, maar draagt ook bij aan een gezonder ecosysteem, met meer biodiversiteit en minder hittestress. Ook het belang van degelijk bodemonderzoek is zo’n voorbeeld. Zij kunnen hierin overtuigen en echt het verschil maken.”

Groene oase in Roeselare

Roeselare stond lang bekend als een van de meeste grijze centrumsteden in Vlaanderen. Maar met de aanleg van het Moermanpark verandert dat imago. Een voormalige parking werd een groene ontmoetingsplek. “We hebben in het park een 130-tal bomen geplant. Over een tiental jaar wordt dit een schaduwrijke plek”, aldus Druart. “De overige beplanting moet mee evolueren. We hebben hier open over gecommuniceerd met de stad: wat je nu ziet, is niet het eindbeeld. Ook de bodem – deels aangevoerd, deels verplaatst van het terrein zelf – moet zich herstellen en het bodemleven moet heractiveren. Een gebouw lever je op als het afgewerkt is. Bij een park is de oplevering net het startpunt.”

In Roeselare experimenteert OMGEVING met borders tot twee meter breed vol zonneminnende planten, waarin struiken en vaste planten hun plek zoeken. Bepaalde soorten zullen verdwijnen, andere worden sterker. “Esthetiek is belangrijk, maar zeker niet de enige factor”, benadrukt Druart. “De meeste opdrachtgevers zijn mee in dat verhaal van evolutie, maar het hangt uiteraard af van wie je voor je hebt.”

Form follows function

Openbaar groen vervult verschillende functies. In buitengebied primeert vaak de biodiversiteit, in steden krijgt het esthetische gewicht. Soms speelt ook de geschiedenis een rol. “Zo werken we aan een project in een historische stadskern waar mensen met burn-out of depressie planten kweken voor zaadproductie. Dat project heeft een sterk sociaal karakter.” In het Moermanpark werd de vervuilde bodem, een gevolg van de oude textielververijen in de stad, deels opgelost door grond aan te voeren. Maar OMGEVING koos ook voor planten die via fytoremediatie de bodem helpen zuiveren.

“Investeren in openbaar groen betekent investeren in gezondheid, in biodiversiteit, in jongeren én ouderen. Het gaat eenzaamheid tegen en maakt een gemeente klimaatrobuuster door water op te vangen en vast te houden”, legt Druart uit. “Er is meer onderzoek nodig naar de return on investment van publieke groenzones, maar als bestuur moet je beseffen: elke euro in groen levert uiteindelijk een veelvoud op. Als je beleidsdoelstellingen combineert – bijvoorbeeld de jeugddienst, sport, gezondheid – ontstaat er meer draagvlak. Bomen in de straat verlagen de temperatuur in de zomer en bevorderen de volksgezondheid. De functies van het groen bepalen mee de vorm.”

Durf te planten

Om sterke beplantingsplannen op te maken en hun evolutie beter te kunnen inschatten, is OMGEVING in 2004 gestart met een experimentele tuin. “Daarin volgen we de groei van zo’n 150 soorten op”, zegt Druart. “We hebben zelf de bomen aangeplant en de planten ingezaaid. Vanuit die ervaring kunnen we onze klanten nog beter adviseren. Dit jaar zijn de moederplantbedden aangeplant. Vanaf volgend jaar gaan we combinaties testen, net als verschillende vormen van bodembewerking, bodembedekking en onkruid- en maaibeheer.”

Als het over beplanting gaat, kan je niet om het veranderende klimaat heen. De voorbije twee jaar hebben we de extremen van droogte en regen gevoeld. “Je kan het niet meer voorspellen”, haalt Eveline Vekemans aan. “Wanneer omstandigheden veranderen, kunnen planten floreren of afsterven. Je moet dus durven experimenteren. Gelukkig wordt ecologie steeds meer deel van de esthetiek.”

Inheems of exoot?

Plantenkennis moet zich verbreden. Naast inheemse soorten kunnen ook exoten of neo-inheemsen een rol spelen. “Bepaalde soorten, zoals beuken, doen het vandaag erg moeilijk”, stelt Vekemans. “Wanneer de helft van je aanplant uitvalt, moet je alternatieven zoeken.” Druart vult aan: “Het debat over inheems versus uitheems is vaak te zwart-wit. We moeten de dialoog over neo-inheemse soorten openen en inzetten op soorten die bestand zijn tegen droogte en hitte. Maar wie weet welke planten het over twintig jaar goed zullen doen? Time will tell.”